Yıllar geçtikçe bir şeyler değişiyor – adalar batarken diğerleri ortaya çıkıyor. Ve son zamanlarda, Afrika’nın ortasında yepyeni bir okyanus oluşmaya başlıyor ki bu bildiğimiz coğrafyada büyük bir değişiklik olacak.
VOLKANİK BİR PATLAMAYLA BAŞLADI
Dabbahu Yanardağı, Afrika'nın Etiyopya ülkesindeki Afar bölgesinde yer alır. Çok aktif bir volkanik bölge olan Afar Üçgeni'nin bir parçasıdır. Dabbahu bir stratovolkandır ve Dabbahu Dağı, Boyna, Boina ve Moina gibi birçok isimle anılır.
26 Eylül 2005 tarihinde Dabbahu Yanardağı patladı. Aktif bir yanardağ olmasına rağmen bu, tarihinde kaydedilen tek patlamaydı. Patlama gerçekleşmeden önce kara üzerinde depremler meydana geldi.
FİSSÜR OLUŞUMU
Patlamadan çıkan küller yanardağın çevresini 3 gün 3 gece boyunca karartmıştı. Daha sonra patlamanın 500 metre uzunluğunda bir yarık oluşturduğu keşfedildi. Ancak topraktaki çatlaklar daha büyük bir şeye yol açtı.
Dabbahu yanardağının patlaması bölgedeki tektonik plakalarda bir kırılmaya neden olmuştu. Patlama sırasında magma plakaların arasına girebilmiştir. Sonuç olarak, tektonik plakalar birbirinden ayrıldı ve bu da yüzeyde çatlaklar yarattı.
Volkanik patlamadan aylar sonra, bölgede daha fazla çatlak ortaya çıktı. Etiyopya'nın güney kesiminde düzinelerce daha çatlak oluştuğu keşfedildi. Çatlaklar yavaş yavaş yayılıyor ve her yeni çatlak günler ve haftalar içinde genişliyordu.
Yüzeyde zararsız gibi görünen çatlaklar günler içinde genişledi. Bazı kısımlar 6 metreye kadar genişledi. Tüm çatlağın hacminin milyonlarca olimpik yüzme havuzunu doldurmaya yeteceği tahmin ediliyordu.
ÇATLAKLAR YAYILIYORDU
Volkanik patlamadan aylar sonra, bölgede daha fazla çatlak ortaya çıktı. Etiyopya'nın güney kesiminde düzinelerce daha çatlak oluştuğu keşfedildi. Çatlaklar yavaş yavaş yayılıyor ve her yeni çatlak günler ve haftalar içinde genişliyordu.
DEĞİŞEN GEZEGEN
Çatlaklar yüzeyde bir alarm nedeni olmasa da, bilim insanları daha sonra kıtanın yeraltında parçalanma sürecinde olduğunu fark etti. Bugüne kadar yeraltı patlamalarının ve tektonik plakaların hareketlerinin hala devam ettiğine inanılıyor.
Dedikleri gibi, bu dünyada değişmeyen tek şey değişimdir. Sonuçta, Dünya sabit ve istikrarlı bir gezegen değildir. Coğrafi değişimler her zaman dakika düzeyinde gerçekleşir ve bu değişimler gözlemlemenin zor olabileceği yeraltında gerçekleşir.
YERALTI HAREKETİ
Levha tektoniği hareketi her dakika gerçekleşir, ancak biz sadece büyük bir şey olduğunda fark ederiz. Onları fark edilir kılan bu büyük olaylardan bazıları depremler, gelgit dalgaları ve volkanik patlamalardır.
Dünya'nın litosferi tektonik plakalara bölünmüştür. Bu levhalar sabit değildir - birbirlerine doğru farklı hızlarda hareket ederler. Bu hareketin arkasındaki mekanizmalar hala tartışılmakta ve incelenmektedir.
İLGİNÇ BİR FENOMEN
Levha tektoniği hareketi her zaman sorunsuz bir şekilde gerçekleşmez - bazen levhalar kırılır ve bu da yarıkların oluşmasına neden olur. Bazen plakalar kırıldığında yeni plaka sınırları da oluşur. Afrika'da olan da budur.
Afar Çölü, kıtasal yarıkların nasıl okyanus yarıklarına dönüşebileceğini inceleyebileceğiniz dünyadaki tek yer olarak biliniyor. Bu nedenle, dünyanın dört bir yanından çok sayıda ekip bu fenomene tanıklık etmek ve fikir edinmek için bölgeye akın etti.
RİSKLİ BİR KONUM
Ancak bu biraz fedakârlık da gerektiriyor. Afar Çölü her şeyden önce düşmanca bir bölge. Burası yıllar içinde volkanik faaliyetler sayesinde pek çok değişim geçirmiş ve içinde herhangi bir şeyin yaşaması çok zor hale gelmiş.
Farklı disiplinlerden bilim insanları tehlikelere rağmen yarığa akın etti. Tehlike sadece sağlıklarını riske atmak değildi. O dönemde Etiyopya, hükümet protestolarında yüzlerce kişinin öldürülmesiyle büyük bir siyasi tehlike altındaydı.
GERÇEK ZAMANLI JEOLOJİ
Bunun bir kıtanın parçalanışını görmek için hayatta bir kez ele geçecek bir fırsat olduğunu kimse inkâr edemez. Jeolojiyi gerçek zamanlı olarak izlemek gibiydi. Bu yüzden çatlak üzerinde çalışan bilim insanları için tüm risklere değerdi.
Uzak bölgelerde gözlem yapan ve çalışan jeologlar, bu okyanus oluşumunun sonunda Afrika kıtasını ikiye böleceğini öngörüyor. Ancak kimse paniğe kapılmadan önce, bunun bundan 10 ila 50 milyon yıl sonra gerçekleşeceğini bilmelisiniz.
DOĞU AFRİKA YARIĞI
Doğu Afrika Rift ya da EAR bölgesi Afrika kıtasının ikiye ayrıldığı yerdir. Bugün Doğu Afrika Rift vadisi kuzeyde Aden Körfezi'nden başlayarak güneyde Zimbabve'ye kadar 3.000 kilometreden fazla uzanmaktadır.
Haritadan da görebileceğiniz gibi, bu bölünmeye Afrika Levhası neden olmaktadır ve bu levha da iki yeni levhaya ayrılmaktadır: Somali Levhası ve Nubya Levhası. Kızıldeniz ve Aden Körfezi'nin Afar bölgesine ve Doğu Afrika Vadisi'ne doğru taşacağı tahmin edilmektedir. Bu gerçekleştiğinde yeni bir okyanus oluşacaktır.
UZUN BİR DÖNÜŞÜM
Geçtiğimiz yıllarda bölgedeki yanardağlar, yer kabuğunun neredeyse bazalttan oluştuğu karanın altına magma akıtıyordu. Bu da okyanus kabuğunu oluşturuyor. Eksik olan tek şey suyun akmaya başlamasıdır.
Her ne kadar beklenen büyük bölünme bizim yaşam süremiz içinde gerçekleşmeyecek olsa da, etkileri görülmeye başlandı. 2005'teki volkanik patlamadan bu yana Afar dramatik bir dönüşüm geçirdi. Çölde soğumuş erimiş kayalarla dolu çatlaklar var.
BİLİMSEL BİR ZİYAFET
Gelişmiş uydu verileri sayesinde bilim insanları artık bu geçişin gerçekleştiğine dair net işaretler görebiliyor. Gördüğünüz gibi, tektonik plakalar birbirinden ayrıldıkça, Dünya'nın derinliklerindeki malzeme yüzeye doğru hareket etmeye ve sırtlarda okyanus kabuklarını oluşturmaya başlıyor.
Bu tür olayların çoğu denizde gerçekleştiği için araştırmacılar bunları gözlemlemekte zorlanıyor. Ancak Afar çölündeki çatlak sayesinde tektonik plaka hareketleri hakkında daha fazla şey öğrenebilirler.
YENİ BİR OKYANUSUN DOĞUŞU
Bristol Üniversitesi'nden sismolog Dr. James Hammond Afar çölünde çalışıyor. Bölgenin bazı kısımlarının deniz seviyesinin altında olduğunu ve okyanusun Eritre'deki 20 metrelik bir kara bloğu tarafından engellendiğini belirtiyor.
Eğer okyanus çatlaklardan taşmayı başarırsa, bu yeni bir okyanus yaratmaya başlayacaktır. Su baskını Etiyopya'nın bazı bölgelerini aşağıya çekecek ve parçalayacak. Somali ve güney Etiyopya'nın bazı bölgelerinin sürüklenerek Hint Okyanusu'nun adaları haline geleceğini tahmin ediyorlar.
KENYA'DA BİR ÇATLAK DAHA
Etiyopya'da tüm bunlar olurken, Nisan 2018'de Kenya Rift Vadisi'nde büyük bir çatlak oluşumu ortaya çıktığında medya kuruluşları yeniden hareketlenmeye başladı. Birçok rapor bunu Afrika kıtasının gerçekten de iki parçaya ayrıldığının bir teyidi olarak değerlendirdi.
Çatlakların ortaya çıkışı, o dönemde sık sık meydana gelen depremlerle aynı zamana denk geldi. Ayrıca, çatlaklar yeni bir tektonik plaka sınırının oluştuğu yerde bulunuyordu. Doğal olarak insanlar bu vakanın Etiyopya'dakiyle aynı olduğunu düşündüler.
FARKLI BİR SUÇLU
Ancak yapılan incelemeler sonucunda araştırmacılar, karadaki bu devasa çatlakların nedeninin tamamen başka bir şey olduğunu keşfetti. Çatlağın tektonik plakaların hareketlerinden değil, yüzeyin altındaki toprak erozyonundan oluştuğu ortaya çıktı.
Erozyona bölgede meydana gelen şiddetli yağışlar neden olmuştur. Yağmur suları, Kenya rift vadisinde daha önceki volkanik patlamaların biriktirdiği derin gevşek volkanik kül katmanlarını yıkayıp götürmüştü.
PANGEA'YI HATIRLAMAK
Kıtalar ilk kez parçalanmıyor. Aslında 300 milyon yıl önce, şu anda bildiğimiz kıtalar ve okyanuslar yoktu. O zamanki bir harita şimdikinden çok farklı olurdu.
Sadece Pangea adı verilen devasa bir kara kütlesi ve Panthalassa adı verilen devasa bir küresel okyanus vardı. Sonra, 100 milyon yıl sonra, Pangea bölünmeye başladı ve şu anda bildiğimiz kıtaları oluşturdu. Bu bölünme Panthalassa'yı da ayrı okyanuslara taşıdı.
KITASAL BÖLÜNME GERÇEKLEŞİYOR
Ve şimdi, öyle görünüyor ki kara kütlesinin bölünmesi yeniden gerçekleşecek. Bundan birkaç milyon yıl sonra Afrika kıtası, orijinal kıtadan geriye kalan büyük bir parçayı çevreleyen bir takımadalar kümesine dönüşecek.
Araştırmacılar, hayatımız boyunca bir okyanusun doğuşuna tanıklık ettiğimiz için son derece şanslı olduğumuzu belirtiyor. Bu olgu sayesinde araştırmacılar ve bilim insanları doğal tehlikeleri, depremlerin ve volkanik patlamaların etkilerini daha iyi anlayabilecekler.
KÜRESEL BİR FENOMEN
Ancak gelecekte bölünme tehlikesiyle karşı karşıya olan tek yerin Afrika olmadığını biliyor muydunuz? Dünyanın her yerinde yarıkların ve çatlakların oluştuğu ortaya çıktı. Etiyopya'dan yaklaşık 8.000 kilometre uzaklıktaki İzlanda da bölünme riski altında.
İzlanda, Grönland ve Norveç arasında bulunan küçük bir ada ülkesidir. Zıt manzaraları nedeniyle ateş ve buz ülkesi olarak adlandırılır. Birkaç volkana ev sahipliği yapmaktadır.
SÜRÜKLENEN PLAKALAR
İzlanda, Avrasya ve Kuzey Amerika tektonik plakaları arasında yer almaktadır. Bu iki levhanın birbirinden uzaklaştığı tespit edilmiştir ve bu gerçekleştiğinde İzlanda tehlike altında olabilir. Ülkenin üç parçaya bölünebileceği tahmin ediliyor.
Aktif bir volkanik ve tektonik ortama sahip olan Þingvellir bölgesinde bir çatlak bulunabilir. Ovanın yüzeyinde birkaç çatlak bulunabilir ve zaman geçtikçe yeni çatlaklar ortaya çıkmaktadır.
DÜŞÜNÜLMESİ GEREKEN BİR ŞEY
Dünya gerçekten de sürprizlerle dolu. İnsanın durup düşünmesine ve bu jeolojik değişikliklere neden olan insanların etkisini merak etmesine neden oluyor. Gelecek nesillerin de faydalanabilmesi için gezegenimize daha iyi bakmaya başlamamızın zamanı geldi.
Afrika'nın Afar çölünde meydana gelen bu olay, modern insan varlığını etkileyecek ilk kıta parçalanmasının gerçekleştiği yer olarak kabul ediliyor. Dünya üzerindeki en kurak ve en sıcak çöllerden birinin yeni bir okyanusun doğum yeri olacağı kimin aklına gelirdi ki?
Kaynak: Greedy Finance
