Birinci Dünya Savaşı Osmanlı Devleti için yolun sonu oldu...
İttifak Devletleri ile birlikte savaştan yenik ayrılan Osmanlı, 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'ni imzaladı. Ordu terhis edildi, Anadolu'da işgaller başladı.
Mustafa Kemal Paşa bu ortamda 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktı. Milli Mücadelenin ilk ateşi yakılmıştı. Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktı. Amasya Genelgesi'nin ardından ilk durak Erzurum oldu.
Atatürk Üniversitesi öğretim üyesi Doc. Dr. Mevlüt Yüksel, Kongrenin Erzurum'da toplanması ile ilgili "Bölgenin en önemli vilayetinin olması hasebiyle ve özellikle Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkasya cephesinin karargah merkezi oluşundan kaynaklı" dedi.
"KAZIM KARABEKİR'İN MUSTAFA KEMAL PAŞA'YA DESTEĞİ DE ERZURUM'U ÖNE ÇIKARDI"
Erzurum'un işgal altında olmaması ve Kazım Karabekir'in Mustafa Kemal Paşa'ya desteği de Erzurum'u öne çıkardı.
İtilaf devletlerinin bölgede bir Ermeni devleti kurma planlarının ardından Erzurum Kongresi toplandı. Karadeniz ve Doğu Anadolu'daki şehirlerden 63 temsilci, o dönem okul olarak kullanılan bu binada bir araya geldi.
Mustafa Kemal Paşa, 3 Temmuz 1919'da 3'üncü Ordu Müfettişi olarak Erzurum'a gitti. Bölgede toplanacak olan kongre İstanbul Hükümetini ve işgalcileri rahatsız etmişti. Baskıların ardından Mustafa Kemal Paşa çok sevdiği askerlik görevinden ayrıldı, çalışmalarını sivil olarak yürüttü.
Kongrenin 10 Temmuz'da toplanması planlanıyordu.
Bazı delegeler gecikince toplantı ertelendi.
Mustafa Kemal, 23 Temmuz'da toplanan kongrenin başkanı seçildi.
Doc. Dr. Yüksel, "Mustafa Kemal Paşa'nın kongreye başkan seçilmesi önemli bir dönüm noktası olarak karşımıza çıkıyor. Kongrenin bölgesel bir mahiyette toplanmış olmasına rağmen ulusal kararlar almasında bu olay çok etkili olmuştur." dedi.
MİLLİ İRADE VURGUSU
14 gün süren kongreden 10 karar çıktı. Manda ve himaye reddedildi, milli sınırlarla milli irade vurgusu yapıldı."
Yüksel sözlerini şöyle sürdürdü:
"Milli iradeyi hakim kılmak esastır sözünden ileride rejimin değişeceği yani Cumhuriyetin temellerinin bu madde ile Erzurum'da atıldığının önemli göstergesi kabul edebiliriz."
Kongrede 9 kişilik bir temsil heyeti oluşturuldu ve başkanlığına Mustafa Kemal seçildi.
Milli Mücadele ve Cumhuriyet'e giden yolda önemli bir yere sahip olan Erzurum Kongresi kararları 10 Ağustos 1919'da tüm yurda duyuruldu.
