Geçtiğimiz dönemlerde ülkemizde yaşanan depremler ile birlikte pek çok can ve mal kaybı yaşandı. Her ne kadar geçtiğimiz dönemlerde yaşanmış olsa da depremler düzensiz şekilde meydana gelerek, dünyamızda var olmaya devam edecek olan kaçınılmaz doğa olaylarıdır.
Depremlere karşı önlemler almak, kişisel önemler ile depremden sonrası için hazırlık yapmak deprem sonrasında ve öncesinde yaşanabilecekleri en iyi şekilde kontrol altına alabilmek için önemlidir. Depreme karşı önlem alabilmek için öncelikle depremin nasıl oluştuğunu ve “Fay” kavramının ne olduğunu öğrenmek gerekir.
Fay Hattı Nedir?
Deprem bilimcileri, Jeoloji mühendisleri gibi deprem konusunda eğitim almış kişiler ve üst düzey yöneticiler tarafından sıkça söylenen “Fay hattı kırılması sonucu oluşan deprem” cümlesindeki Fay hattı nedir?
Fay hattı, deprem oluşumunda temel rolü üstlenmekte öyle ki Fay hattının bilinen tam tanımı yer kabuklarının birbirinin aksine hareket etmesidir.
Yer kabuğu levhalardan oluşmakta, yer kabuğunu oluşturan levhalar dünyanın yaşadığı strese ve duruma bağlı olarak zaman zaman hareketlilik gerçekleştirir. Bu minik hareketlenme zamanla yer kabuğunun hareket etmeyen kısımlarında dışarı atılmayan enerjiler biriktirir, enerji birikimini sağlayan ve sürekli olarak hareket halinde bulunan kısma “Fay hattı” denir.
Fay Hattı Nasıl Kırılır?
Fay hattı nedir? Konusunda da anlattığımız gibi, fay hatları enerji oluşumuna neden olmakta fay kırılması ise bu biriken enerjilerin bir anda boşaltılarak dışarı atılması ile oluşmakta.
Levhaların sürekli olarak birbirine sürtünmesi yeni enerji oluşumunu tetiklemenin yanı sıra hali hazırda birikmiş olan enerjinin de kırılmasına neden oluyor.
Sürtünme sonucunda fay hatları üzerinde biriken enerjinin önce yavaş yavaş daha sonra aniden ortaya çıkması ile kırılma işlemi gerçekleşiyor. Kırılma işleminin ardından yer kabuğundaki güçsüz bölgelerden hareketlenmeler başlıyor.
Bu durumda genelde yer kabuğunun iki yönünün de birbirinden aksi durumda hareket etme olayı gerçekleşir ve küçük, büyük depremler meydana gelir.
Yer kabuğu üzerinde yer alan yüksek basınçlı sıkışmalar, deniz altında oluşan yüksek basınçlı sıkışmalar da fay hatlarının kırılmasına neden olabileceği gibi tek bir fay hattının kırılması ile yakınlarındaki fay hatlarının da tetiklenerek enerji boşaltımına geçme durumu oldukça olasıdır.
Depremler Nasıl Oluşur?
Depremler nedir? Depremler nasıl oluşur? Fay hattı nedir ve nasıl kırılır konusunda da bahsettiğimiz gibi. Depremler, fay hattı olarak da bilinen güç birikimi sağlayan levhaların kırılması sonucunda meydana gelir.
Enerji birikimi için iki levhanın aksi yönde hareketlenmesi ve sürekli olarak basınç oluşturması gerekmekte, ancak söz konusu basıncın atılmasını tetiklemek için birden fazla neden olabilir.
· Sıkışma,
· Gerilme,
· Levhaların hareketlenerek fay hattını sıkıştırması,
· Kimi zaman fay hattı çevresindeki doğa olayları,
· Güneş çekiminin değişmesi ile yer kabuğunun genleşmesi veya büzülmesi.
Fay hatlarının kırılmasına ve depremlerin oluşmasına neden olabilmekte. Depremlerin oluşması için levhaların fay hatlarına yük biriktirmesi ve bu yükün fay hattı tarafından atılması gerekmekte. Atılan yük yer kabuğun hassas bölgelerden hareketlenmesin neden olur ve depremler meydana gelir.
Ancak, konuda da bahsettiğimiz gibi meydana gelen depremler dalgalanmalar ile bir başka fay hattının güç boşaltımına neden olabilmekte.
Türkiye’de Kaç Tane Fay Hattı Var?
Türkiye’de kaç tane fay hattı var? ve fay hatları nelerdir Türkiye’de ki tüm büyük fay hatları ülkenin neredeyse her şehrine ulaşabilecek konumda yer almakta bu nedenle üç büyük fay hattının tetiklenmesi ile birlikte küçük fay hatları da hareketlenebilmekte.
Özellikle büyük fay hattı bölgelerinde yaşanacak olan depremler pek çok ili de etkilemekte. İşte, Türkiye’de bulunan büyük fay hatları:
· Doğu Anadolu Fay Hattı,
· Batı Anadolu Fay Hattı,
· Kuzey Anadolu Fay Hattı.
Söz konusu fay hatları ile birlikte Türkiye’de toplam 3 büyük fay hattı bulunmakta. Ana fay hatlarının tetiklenmesi ile birlikte kimi bölgelerde merkez üssü değişkenlik gösterecek şekilde küçük fay hatlarının tetiklenmesi de mümkündür.
Fay Türleri Nelerdir?
Fay’ın ne olduğundan ve Türkiye’de kaç tane Fay hattı olduğundan bahsettik. Peki, Fay hattı türleri nelerdir?
Fay türleri 4 farklı türe ayrılmakta, farklı türe ayrılan fay hatlarının her biri birbirinden farklı özelliklere sahip. İşte söz konusu türlerin sırası ve özellikleri:
· Normal atımlı fay: Normal atımlı fay modelinde düzelim bir kısmı yükselirken bir kısmı da aşağı yönlü hareket eder. Söz konusu durum kimi zaman bir tarafın ileri giderken bir tarafın sabit kalması ile veya bir tarafın yükselirken diğer tarafın sabit durması ile gerçekleşir.
· Doğrultu atımlı fay: Doğrultu atımlı tür sağa veya sola olacak şekilde atılım yapabilmekte. Söz konusu fay türleri enerji açığa çıkması halinde sağa veya sola olacak şekilde hareketlilik gerçekleştirerek “Yanal atılım” işlemini oluşturur.
· Verev atımlı fay: Verev atım fay türleri hem dikey hem de yatay yöne doğru yapılan hareket işlemini oluşturur. Çoklu yön hareketi ile dikkat çeker ve birden fazla yöne hareketlilik sağlayabilir.
· Ters atımlı fay: Fay hattı yönünde hareket eden bu fay türü yer kabuğun birbirine yaklaşmasına neden olmakta. Yer şeklinin eğiminin tersine olacak şekilde hareket eden fay türü levhaların üst üste binmesine neden olabilmekte.
