Monoton bir yapıda olan cümlelerin başka deyiş veya kelimelerle birlikte aktarılması işlemi bulunur. İlgili işlemin yerine getirilmesinde; mecaza göre söz sanatları ve anlama göre söz sanatları olmak üzere iki grup içerisindeki edebi sanatlar faaliyet göstermektedir.
Mecaza Dayalı Edebi Sanatlar/ Söz Sanatları Nelerdir?
Cümle içerisinde yer alan kelimelerin başka bir nitelik çerçevesinde kullanılması ve anlamın daha fazla güçlendirilmek istenmesi, mecaza göre söz sanatları ile yapılmaktadır. Ek olarak edebi sanatlar kategorisinde sözcüğün gerçek anlamı dışında kullanılması durumu, söz sanatları içerisinde mecaza göre söz sanatları olarak geçmektedir.
1. Mecaz (Değişmece)
Mecaza göre söz sanatları içerisindeki Değişmece sanatı, benzetme amacının güdüldüğü söz sanatları içerisinde yer alır. Mecaz sanatı, kelimenin gerçek anlamı dışında edebi sanat örnekleri şeklinde bulunmaktadır.
- Kuru vaatlerle bu işi kıvıramayacağını biliyordu.
2. Mecaz-ı Mürsel
Ad aktarması anlamına da gelen Mecaz-ı Mürsel sanatı, edebi sanat örnekleri içerisinde; asıl kastedilenin başka bir sözcük olduğu gerçeğine ait mecaza göre söz sanatları dahilindeki bir benzetmeyi konu edinmektedir.
- Dün Halide Edip Adıvar’ı okudum.
3. Teşbih (Benzetme)
Daha güçlü olan kelimeden diğerine göre daha az olan kelimeye doğru bir benzetme durumu, Teşbih sanatında var olmaktadır. Benzetilen, benzeyen, benzetme yönü ve benzetme edatı olarak edebi sanat örnekleri içerisinde dört ana unsuru bulunmaktadır.
- Bir meçhul gemidir, akşam vakitlerinde düşüncelerim.
4. İstiare (Eğretileme) Sanatı
Herhangi bir benzerlik bağı bulunmayan iki sözcüğün birbirine benzetilmesi sanatıdır. Sadece kendisine benzetilen sözcüğün kullanılması halinde Açık İstiare veya sadece benzeyen sözcüğün kullanılmasında ise Kapalı İstiare vardır.
- Pek çok fidan, bu uğurda can verdi. (Açık İstiare)
- Atlarımız, kanatlarını ufuklara doğru sürdü o gün. (Kapalı İstiare)
5. İrsal-i Mesel
Anlatımdaki gücü yükseltmek için kullanılan edebi sanatlar içerisinde, İrsal-i Mesel sanatı da yer almaktadır. Edebi sanat örnekleri olarak deyim ve atasözü kullanımlarını içerir.
Şimdinin kıymetini bilmeli insan, Ne demiş büyükler; gençlikte para kazan, ihtiyarlıkta kur kazan.
6. Kinaye
Mecaza göre söz sanatları olarak bir sözcüğün hem gerçek hem de mecaz anlamlarının çağrışım yapması, Kinaye sanatına ait bir özelliktir.
- Bu hızla devam edilirse, bu iş 3 günde biter galiba.
7. Tariz (İğneleme)
Karşısındaki bir kişinin veya düşüncenin alaya alınarak tam tersi anlamı ifade etmektir. Bazen ünlem işaretiyle de kullanılır.
- Ne kadar iyi bir ustaymış (!) elinden her iş geliyor.
Anlama Dayalı Edebi Sanatlar/ Söz Sanatları Nelerdir?
Kelimelerin anlamsal süreçleri itibariyle daha fazla ön plana çıktığı bir zeminde, anlama göre söz sanatları görev almaktadır. Söz sanatları olarak okuyucunun cümle içerisinden bir anlam çıkarma beklentisi, bu sanat kategorisinde yer almaktadır. Ayrıca edebi sanat örnekleri olarak anlama göre söz sanatları, çok zengin bir kültürü de temsil etmektedir.
1. Tezat
İki karşıt fikrin birbiriyle aynı cümle içerisinde kullanılması, anlama göre söz sanatları olarak Tezat sanatını ifade eder.
- Kahrından hastalanırdı senin yaşattığını yaşasa şu dünya, gülüp geçmeseydin ancak iyileşirdi sana olan hislerim.
2. Tevriye
Bir sözcüğün herkesin hakim olduğu ilk anlamda değil daha uzak bir anlamda kullanılması sanatıdır.
- Saklı kalmış bir bahçedeki gülü kopardı sevdiğim, yüzümün gülü kaybolmuştu.
3. Tedric Sanatı
Bir sürecin derecelendirilmesi, anlama göre söz sanatları içerisinde Tedric sanatı ile mümkün olmaktadır.
- Mevsimler, seneler, yüzyıllar sürer bu durumun değişmesi.
4. Tecahül-i Arif
Bilip de bilmemezlikten gelme sanatı olarak yorumlanan Tecahül-i Arif sanatı, nükteyi öne çıkaran edebi sanatlar içerisinde yer alır.
- Şehit mi düştü asker? Cennet mi kokuyor her yer?
5. İstifham
Cevabı beklenilmeden soru sorma sanatıdır.
- Hani gelecektin ay bitmeden ey nazlı yârim. Bu gönlü öksüz koymayacaktın oysa.
6. Teşhis (Kişileştirme)
İnsana ait özelliklerin başka canlılara veya nesnelere aktarılması sanatıdır.
- Hüznü her yeri aşıyor bugün mehtabın.
7. İntak
İnsan dışındaki varlıkların konuşturulmasına ait bir edebi sanattır.
- Ben bir hasret çeşmesiyim. Sürekli ağlar, dile gelirim.
8. Hüsn-i Talil
Güzel bir nedene bağlama anlamını içeren ve anlama göre söz sanatları içerisinde yer alan bir edebi sanattır.
- Sen gelince yaprakların yüzü güldü birden.
9. Mübalağa
Bir durumun veya olayın gerçekleşmesinden çok daha fazla abartılı bir şekilde aktarılmasıdır.
- Ölüm bile o gün dize geldi, biz senle vedalaştığımızda.
10. Tekrir
Tekrar eden kelimelerin yer aldığı bir söz sanattır.
- Hakkıdır Hakka tapan milletimin istiklal!
11. Telmih
Aktarım esnasında herkes tarafından bilinen bir gerçekten veya durumdan bahsedilmesidir.
- Sana ulaşmak ümidiydi tek çabam, Ferhat misali gördüm seni Leylam.
12. Tenasüp
Anlam olarak benzer kelimelerin kullanılması, Tenasüp sanatını yansıtmaktadır.
- Gökyüzünün parlamasıydı gözlerin, ay yüzünün yansımasıydı ışıltılı bakışların.
