Açık veri

Bir takım verilerin korunmasının toplum çıkarına olmadığı, bu verilerin açık olması halinde daha pozitif etkiler üretebileceğinden hareketle doğan “açık veri” kavramında, bir verinin açık veri olabilmesi için 3 ana unsurdan bahsedilmekte. Bunlarından ilki verinin çevrimiçi yayınlanması ile tekrar tekrar istenmesine gerek olmadan ulaşılabilir olması. Bir diğeri, verinin bilgisayar ile işlenebilir bir biçimde olması. Üçüncü nitelik ise, verinin ilk haliyle ya da işlenerek tekrar yayınlanmasında herhangi bir lisans kısıtlamasının bulunmaması. AB’nin açık veriye bakışı da çok kısa ve net: “Veri yeni altındır ve işlenmelidir.”

Açık verinin yayınlanması ve ülkenin her bir yanından ilgi duyanlarca işlenmesi ile vatandaşların yaşam kalitelerinin artırılması, işletmelerde ve kamu yönetiminde operasyonel verimliliğin arttırılması, karar verme süreçlerinde şeffaflığın ve hesap verebilirliğin artması hedefleniyor.

Şehirler bazında açık veriler şu alanlarda üretiliyor: Yıllık bütçe, İnşaat izinleri, Suç istatistikleri, Seçim sonuçları, Harcamalar, Tesisler, Gerçek zamanlı Toplu taşıma, Yol inşaatları, Belediyeden istekler.

Açık veri ile üretilebilecek değerlere birkaç örnek verebiliriz.

Son 50 yılda ülkede olan sellerin yer, miktar ve tarihlerinin paylaşılması ile planlamaya girdi sağlanabileceği gibi, sel bölgelerinin ekonomik gelişmesi ile ilişkisi irdelenebilir.

Şehir suç haritasına açık şekilde erişilebilmesi ile ilgi duyanlar suçun önlenmesi ile ilgili projeler üretebilir, önerebilir.

Seçim sonuçlarının yıllar içinde değişimi irdelenebilir.

Şehir trafik verileri irdelenerek bağımsız kişiler yapay zeka gibi teknolojileri de kullanarak hangi yolların tek yön olması gerektiği üzerine çalışabilir.

Sağlık sorunlarının ülke bazında haritalanması ile radyoaktivite, yer altı gazları sızıntısı gibi hastalık üretebilecek bölgeler ve hastalık kaynakları çok hızlıca keşfedilebilir.

Açık veri ile ilgili çalışmalara ilgilileri çekmek, açık veri ile değer üretecek ekosistemleri oluşturabilmek adına açık veri yarışmaları (hackathon) düzenleniyor. Örneğin İstanbul Büyükşehir Belediyesi verileri ile 2014’te düzenlenen yarışmada yarışmacıların kullanımına sunulan bazı veriler şunlardı: Fatih’teki oteller, İstanbul metro hatları, Sarıyer’deki taksi durakları. Yine yarışmada kullanılan veri örneklerinden bazıları ise şu şekilde idi: Groningen’deki mahallelerin yağmur kestirimleri, Utrecht’teki müzeler, Amsterdam’daki duraklar, Hollanda’daki kasabalar. Ülkemizden bir diğer yarışma örneği de Hacettepe Üniversitesi’nde yapılan Coğrafi Mekansal Veri yarışması idi.

Birkaç örnek de dünyadan verelim. Londra’daki şehir verilerinden emlak fiyatları, suç oranları gibi verilerin açık hale getirilmesiyle 400 kadar uygulama üretilmiş. Singapur’daki açık veri yarışmasında 11.000’den fazla veri seti katılımcılarına kullanımına sunulmuş.

Açık veri ile gazetecilik gibi meslekler de değişmeye aday. Bugün hikâye merkezli haber anlayışının, veriyi ön koyan, veri üzerinde işleme yaparak neden-sonuç ilişkisini ortaya koyabilen ve hatta haber ile veriyi de paylaşan gazetecilik anlayışı Veri Gazeteciliği ismiyle konuşuluyor.

Açık verinin ekonomik etkisi de araştırmalara konu edilmiş. 2011’de Avrupa Komisyonu’nun araştırmasına göre açık verinin, yaygınlaşması halinde Avrupa bütününün gayri safi hasılasında %1.5’lik bir fark yaratabileceği belirtiliyor. 2013 tarihli McKinsey araştırmasına göre ise küresel çapta %4.1’lik bir fayda sağlanabileceği öngörülmüş. Mikro bazda ise 2012 yılında Londra’daki toplu taşıma verisinin vatandaşın kolayca erişebileceği şekilde yayınlanması ile sadece zamandan tasarrufun 58 milyon pounda yaklaşabileceği hesaplanmış.

Açık veri ile ilgili ülkelerin durumlarının listelendiği birkaç endeks mevcut. Bunlardan Açık Veri Endeksi’ne göre açık veri şu alanlarda sınıflandırılıyor: Devlet bütçesi, Ülkesel istatistikler, İhaleler, Kanunlar, Hava kalitesi, Ülkesel haritalar, Hava tahminleri, Ticaret sicil, Seçim sonuçları, Su kalitesi, Arazi sahipliği. Bu endekse göre Türkiye %37 ile 45inci sırada. İlk 3 ülke Tayvan, Avustralya, İngiltere.

Ülkelerin açık veriye hazır bulunurluğu, açık veri alanlarındaki uygulamaları ve yarattığı etki bazında bir sınıflandırmaya göre hazırlanan Açık Veri Barometresi endeksine göre ise Türkiye 100 üzerinden 31 puanda. Bu endekse göre açık veri alanındaki ilk 3 ülke Kanada, İngiltere ve Avustralya. 2017 verilerine göre ülkelerin %90’ının verileri açık veri değil.

İkinci 100 günlük icraat programında bulunan “Açık Veri Paylaşım Portalının Hazırlanması ve Kullanıma Açılması” isimli Hazine ve Maliye Bakanlığı icraatı da kamu yönetiminde açık veriye doğru ilerleyişi ifade etmekte. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin açık veriyi, mahremiyet ve güvenlik konularını da düşünerek etraflıca ele alması ile, bu yönde bir ilerlemenin makroekonomik faydası, cari açığı kapatmaya kadar gidebilir. Bu alandaki öncü ülkelere önemli ekonomik ve refah değerleri katmış olan açık veri, Türkiye’de de kamu yönetimi ve yerel yönetimlerde işlenmemiş bir kıymet olarak hemen önümüzde durmakta.