Türk Akademisi, Moğolistan’daki Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğunu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan adına inşa edildiğini teyit etti.
Merkezi Kazakistan’ın başkenti Astana’da yer alan Türk Akademisi’nden yapılan açıklamada, Akademi’nin Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü ile ortaklaşa 2019’dan bu yana Moğolistan’ın Arhangay bölgesindeki Nomgon Vadisi’nde arkeolojik kazılar gerçekleştirdiği ifade edildi.
Açıklamada, bu kazılar sonucunda 2022 yılında Göktürk Devleti hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin’in babası İlteriş Kutluğ Kağan’a ait külliye ile yazıtın üst kısmının keşfedildiği belirtildi. Açıklamada, “Bu yazıtın okunması sonucunda, Göktürk yazısıyla kazınmış 12 satırlık bir metin ("Kutlug Kağan Türk... Tanrı oğlu ...") ve Soğdca yazılmış 6 satırlık bir metin ("Kutlug Kağan...") tespit edilmiştir. Bu bulgular, anıt külliyenin bir kağanın onuruna yapıldığına dair bilimsel bir dayanak sunmaktadır" denildi.
2023 yılında keşfedilen yazıtın alt kısmındaki toplam 15 satırın da okunabildiği kaydedilen açıklamada, şunlar aktarıldı:
Yazıtın alt kısmındaki Göktürk yazısı önemli ölçüde tahrip olmuş ve okunamaz hale gelmiştir. Ancak yazıtın arka yüzünde yer alan Çin hiyeroglifleriyle yazılan metin ise kısmen korunmuştu. Çince metin, yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve satırlar sağdan sola düzenlenmiştir. 3. satırdan 8. satıra kadar olan kısım kısmen okunabilmiştir. Okunan satırlar ise sırasıyla:
3......sol......bitigtaş anıt....
4.......Türk büyük/bogda/....Kutlug.....
5......tören......seçilmiş.......benzer .....
6........asker......sorumak......
7......doldurmak yok olmak.. ilave etmek....iş...ev....
8......vafat etmek….
Açıklamada, yazıtın 4’üncü satırında "Türk" sözcüğü ve "Kutlug" ünvanlarının yer aldığının belirlendiğine de vurgu yapılarak “Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Nomgon-2 Anıt Külliyesi’nin Göktürk dönemine ait olduğu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan’ın (682-692) onuruna yapıldığı tespitini doğrulamaktan mutluluk duymaktadır” denildi.
Açıklamada, yazıttaki Çince metnin çözümlenmesi için İç Moğolistan Üniversitesi’nden uzmanların projeye dahil edildiği ve Türk Akademisi ile Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün Nomgon Vadisi’ndeki ortak kazı çalışmalarını sürdüreceği belirtildi.
İlteriş Kutluğ Kağan’a ait olan ve 7. yüzyıla tarihlenen bu yazıtın, "Türk" adının ilk kez geçtiği, Göktürk döneminin en eski yazılı eseri olarak kabul edildiği vurgulandı.
