Türkiye'de gerek uzay ve gerek yer kesiminde belli altyapılar, kabiliyetler ve ilgili ekosistem mevcuttur. Ancak her ikisinin de geliştirilmesi ve koordine edilmesi için belirlenecek öncelikli hedefler doğrultusunda yol alınmasına gereksinim vardır.
Haberleşme uydularında tecrübemizin varlığı, yer gözlem uydularında belli bir yeteneğe ulaşmış olmamız, elektro-optik görüntüleme uydumuzun olması ve henüz istenilen düzeyde olmasa da üniversiteler, küçük/büyük sanayi kuruluşları ve kamu kurumlarından oluşan bir ekosistemin olması güçlü yönlerimiz olarak değerlendirilebilir.
Türkiye Uzay Ajansı (TUA) ile ivme kazanan uzay çalışmaları bu alanda dünyadaki söz sahibi ülkelerden biri olma hedefi, devletin en üst düzey yetkilileri tarafından vurgulanıyor. Türkiye’nin uzay çalışmalarında, tamamlanmış veya halen devam eden birçok projesi de bulunuyor.
Uzun süredir çalışmaları devam eden TÜRKSAT 5B haberleşme uydusu ABD'nin Florida eyaletinde bulunan Cape Canaveral Üssü'nden uzaya fırlatıldı.
Türkiye'nin yanı sıra Orta Doğu'nun tamamı, Basra Körfezi, Kızıldeniz, Akdeniz, Kuzey ve Doğu Afrika, Nijerya, Güney Afrika ve yakın komşu ülkeleri içeren geniş kapsama alanında hizmet verecek TÜRKSAT 5B uydusunun manevra kabiliyetini en az 35 yıl sürdüreceği öngörülüyor. Böylece Türkiye’nin aktif haberleşme uydusu sayısı 5'e, toplam uydu sayısı 8'e çıkmış oldu.
Sabit Uydu Servisi sınıfındaki uydulara göre verimliliği en az 20 kat fazla olan, 15 kilovat güç kapasitesi ile TÜRKSAT uydu filosunun en güçlüsü TÜRKSAT 5B uydusu, Türkiye'nin haberleşme alanındaki ihtiyaçlarını yerli çözümlerle karşılayabilmesi açısından önemlidir. Böylece Türkiye, uzayda haberleşme uydusu bulunduran 30 ülkeden biri oldu.
Uzay çalışmaları belirli yeteneklere göre kategorilere ayrılmıştır. Bu kategoriler; Ay'a İnsanlı Uçuş, Uzay İstasyonu, İnsanlı Uzay Uçuşu, Fırlatma Yeteneği, Dünya Dışı Yönetimler ile Türkiye'nin de yer aldığı Yapay Uydular kategorileridir. Bu kategoride yer alan gözlem uyduları, keşif uyduları ve haberleşme uydularımız mevcuttur.
Türkiye'nin uzay alanındaki atılımları; (i) geçtiğimiz yıl fırlatılan, 1728 megahertz kapasitesiyle 3 kıtada yayın ve veri iletimi yapacak olan TÜRKSAT 5A, (ii) yerli imkânlarla üretilmiş kapsamlı yayın için kullanılacak ve Ka-bant veri iletim kapasitesini 15 kat artırarak, 35 yıldan fazla hizmet vermesi hedeflenen TÜRKSAT 5B ve (iii) bu yıl içerisinde fırlatılması planlanan ve Türkiye'nin kendi imkânları ile geliştirme çalışmalarına devam ettiği ilk milli haberleşme uydusu olacak olan TÜRKSAT 6A ile hız kesmenden devam ediyor.
Uzayda durum böyleyken yerde durum nedir, neler yapılmalıdır?
Uzay çalışmalarının farklı alanlarında yatırımlar hızla devam ediyor. Ulusal önceliklerimiz doğrultusunda yatırım yapılması Türkiye'nin çıkarları açısından olumlu sonuçlar doğuracaktır.
Geçtiğimiz yıl Ağustos ayı sonunda açılışı gerçekleştirilen Roketsan Uydu Fırlatma, Uzay Sistemleri ve İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi temel olarak fırlatma teknolojilerine odaklanacak. Katı yakıt teknolojisiyle gönderilen ilk yerli sonda roketimiz 130 kilometre irtifaya çıkarak, uzayın sınırı olarak kabul edilen 100 kilometre çizgisini aştı. Bundan sonraki aşama ise 100 kilogramlık bir yükü 400 kilometredeki yörüngeye yerleştirmek olacak.
Türkiye, bu alanda dışa bağımlılığı azaltmak amacıyla uzaya gönderilecek uyduların bileşenlerinin yerde radyasyona karşı dayanıklılığını test etmek için Cumhurbaşkanlığı Savunma Sanayii Başkanlığı tarafından yürütülen Parçacık Radyasyonu Test Altyapısının kurulumu tamamlandı. Uyduların uzay radyasyonundan etkilenip çalışamaz duruma gelmemesi ve ömürlerinin kısalmaması amacıyla bu proje kapsamında, uydulardaki Güneş hücreleri, lityum iyon pilleri ve çok katmanlı yalıtım malzemelerinin dayanıklılığı Avrupa Uzay Ajansı (ESA) standartlarına göre test edilecek. Ayrıca, uydularda kullanılmak üzere Yerli Radyasyon Monitörünün de geliştirilmesi hedefleniyor.
Teknoloji yarışında mutlaka yer alması gereken Türkiye'nin, özellikle uydu teknolojileri alanında ciddi gayret göstermekte olduğu ortadadır. Uzay disiplinlerarası bir alan olduğu için çalışmaların ve mevcut kabiliyetlerin çok iyi koordine edilmesi gerekiyor.
Türkiye'de uzay çalışmalarını koordine edecek kurum olan TUA'nın varlığı ve Milli Uzay Programı (MUP) geliştirme çalışmalarına başlaması da büyük önem arz ediyor.
Uzay, günümüzde bilimsel araştırmalar yanında haberleşme, doğal afetlerin izlenmesi, iklim şartlarının takibi gibi pek çok alanda günceldir. Bu alanda çalışmalar yapan üniversiteler, merkez ve enstitüler ile diğer kurum ve kuruluşlar dışında özellikle uzay ile ilgili çalışmalar yapacak girişimcilerin teşvik edilmesi, sayılarının arttırılması, devletin yanı sıra özel sektörün de uzay alanına yatırım yapmasının sağlanması gerekmektedir.
Uzay alanında eğitim-öğretim altyapısı güçlendirilmelidir. Bu alanda ihtiyaç duyulan insan kaynağı dikkate alındığında özellikle bilim insanları, mühendisler ve teknik uzmanların yetiştirilmesine yönelik programlar oluşturulmalıdır.
Toplumda uzay bilim ve teknolojileri bilincini artırmak adına özelde gençlerin genelde de halkımızın uzay konularında merak ve katılımları teşvik edilmeli fırsatlar yaratılmalıdır.
Türkiye'nin uzay çalışmaları uluslararası alanda da oldukça yakından takip ediliyor. Bu kapsamda TUA ile Rusya Federal Uzay Ajansı (Roscosmos) arasında iş birliği görüşmeleri yapıldı. TUA'nın, Kazakistan Uzay ve Havacılık Komitesi’yle imzaladığı iş birliği mutabakat zaptı da bu kapsamda verilebilecek önemli örnekler arasında bulunuyor. Genel Merkezi Çin’in başkenti Pekin’de bulunan Asya-Pasifik Uzay İşbirliği Organizasyonu (APSCO) bünyesinde ortak projeler yürütülmektedir. Pakistan Uzay ve Üst Atmosfer Araştırma Komisyonu (SUPARCO) ile mutabakat zaptı imzalanmıştır. Japonya Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) ile ikili iş birliği mutabakat zaptı üzerinde çalışmalar tamamlanmış ve imza aşamasına gelinmiştir. Buna benzer olarak geçtiğimiz yıl itibariyle yaklaşık 25 ülkeyle görüşmeler devam etmektedir [1].
Türk devletleri ile uzay iş birliği anlaşması
12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'da düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı 8. Zirvesi'nde alınan kararlar doğrultusunda uzay alanında iş birliğinin başlatılması kararının ardından Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Uzay Ajansları ve İlgili Makamları 1. Toplantısı, Azerbaycan Uzay Ajansı'nın (Azerkosmos) ev sahipliğinde Bakü'de düzenlendi. Toplantıya Türkiye, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Macaristan'dan heyetler katıldı [2].
Taraflar, uzay alanında ülkelerinin faaliyetleri ve ileriye dönük projelerinin yanı sıra, Türk Devletleri Teşkilatı çatısı altında bu alandaki iş birliği olanakları hakkında sunumlar yaptılar. Türkiye'yi TUA Başkanı Sayın Serdar Hüseyin Yıldırım temsil etti.
Toplantıda, uzay teknolojileri çalışma alanının önerilmesi, ilki 20 Aralık 2021 tarihinde Azerbaycan'da gerçekleştirilen "Uzay Teknolojileri" toplantılarının her yıl düzenli olarak yapılması, üye ve gözlemci devletlerden uzman çalışma grupları oluşturularak uzay aracı ve altyapı geliştirme projeleri ve programları ile eğitim ve uzay farkındalık programları konularında çalışmalar yapılması kararlaştırıldı.
Ayrıca üye devletlerin kaynaklarından alınan uydu verilerinin ortak kullanımı; ortak bir uydunun tasarlanması, üretilmesi ve ortak fırlatma kabiliyeti olanakları üzerinde çalışmalar yapılacak.
Üye ülkelerin uzay alanında önemli potansiyel sahip olduğu göz önüne alındığında, bu potansiyelin kullanılması ve sahip olunan tecrübelerinden faydalanılması gelecek uzay yatırımları için önemli bir altyapı oluşturacaktır.
