Uzun yıllardır "Şaka Günü" olarak anılan "1 Nisan"ın nasıl ortaya çıktığıyla ilgili farklı kültür, inanç ve dillerde çeşitli efsaneler bulunuyor. İlk olarak eski Romalıların Hilarya, Hintlerin ise Huli Festivali’nde görülen şakaların, 1564’te Fransa’da yapılan takvim düzenlemesiyle gelenek haline geldiği sanılıyor.
Bazı tarihçiler de geleneğin insanların birbirlerini kandırmak için kostümler giydiği eski Avrupa bahar şenliklerine dayandırıyor. Bu gelenek tüm dünyaya yayılırken şakalar da etki alanlarını artırmaya başladı. Yıllar geçtikçe, şakalar daha da büyüdü.
"1 Nisan"da TV dönemi: İsviçre`de spagetti hasadı (1957)
İngiliz yayın kurumu BBC`nin Panoroma programı hafızalara kazınan bir şakaya imza attı. Program, 1957 yılında İsveçlilerin ağaçlarda spagetti yetiştirdiğine dair bir şakayı ciddi bir haber araştırmasıymış gibi izleyicilerine aktardı. Haberde yetiştiricilerin "spagetti biti" adı verilen haşereyle mücadele ettiği anlatılıyordu. Yayının şaka olduğunu anlamayan çok sayıda izleyici BBC`yi arayarak kendi spagetti ağaçlarını nasıl yetiştirebileceklerine ilişkin bilgi edinmek istedi.
Naylon çorapla renkli televizyon (1962)
İsveç Devlet Televizyonu, teknik uzmanı Kjell Stensson’u ekranlara çıkararak yeni bir teknolojiyi tanıttı. Stensson’a göre televizyonlarının üzerini naylon çorapla kaplayan tüm İsveçliler, renkli ekrana kavuşacaktı. Stensson, naylon çorabın ışığı nasıl büktüğünü ve bunun siyah beyaz görüntüleri renkli hale getirdiğini uzun uzun anlattı. Halen binlerce İsveçlinin, babalarının televizyona nasıl naylon çorap geçirdiğini hatırladığı söylenir. İsveç, renkli televizyona 1970’te geçti.
Londra`da aslan banyosu (1698)
Tarihte kayıt altına alınmış ilk 1 Nisan şakalarından birinin adresi Londra. Dawk’s Haber Bülteni’nin bir gün sonraki haberinden öğrendiğimiz kadarıyla o gün, pek çok kişi Londra Kulesi’ne “Aslanların nasıl yıkandığını izlemeye” gelmiş.
Şaka o kadar tutmuş ki 18`inci ve 19`uncu yüzyıl boyunca insanları Londra Kulesi’ne “aslan banyosu” izlemeye göndermek bir gelenek olmuş.
Edison`un yemek makinesi (1878)
Thomas Edison’un icatları Amerikalıları o kadar etkiliyordu ki New York Graphic, onun “dünya üzerindeki açlığı sona erdirecek” bir icat yaptığı haberinin inandırıcı olabileceğine kanaat getirdi. Haksız değillerdi. Edison’un “yemek
Amerika genelindeki pek çok gazete, haberin gerçekliği konusunda şüphe etmedi. Hatta Buffalo Commercial Adviser, Edison’un dehası üzerine uzun bir makale kaleme aldı. New York Graphic’in muzip editörlerinin keyfine diyecek yoktu. Buffalo Commercial Adviser’ın makalesini olduğu gibi yayımladılar, başlığında ise “Oltaya geldiler” yazıyordu!
Savaşta şaka (1915)
Birinci Dünya Savaşı’nın tüm şiddetiyle devam ettiği bir dönemde, Alman işgali altındaki Lille Havaalanı üzerinde uçan bir İngiliz uçağından bombaya benzer bir cisim fırlatıldı. Alman askerleri patlama endişesiyle sağa sola kaçışırken düşen cismin yerde defalarca sektiği görüldü. Futbol topu olduğu anlaşılan nesnenin yanına giden Alman askerleri, “1 Nisan şakası” notuyla karşılaştı.
Solaklar için hamburger (1998)
Burger King, USA Today gazetesine verdiği tam sayfalık ilanda ABD`deki 32 milyon solak için hamburger yaptıklarını duyurdu. İlana göre hamburger, normal Whopper ile aynı malzemelerden yapılıyordu. Ancak tüm malzemeler, solak müşteriler için 180 derece sola çevrilmişti. İlanı gören binlerce solak Amerikalı, kendileri için üretilen hamburgeri yemek amacıyla Burger King restoranlarına koştu. Sağ elini kullananlar ise, kendileri için de özel bir hamburger yapılmasını istedi.
Uçan penguenler (2008)
BBC’de yayınlanan program, Antarktika’da uçan penguenlerin görüntülediğini müjdeliyordu. Terry Jones’un sunduğu programda, Adelie penguenleri son derece gerçekçi bir biçimde havalanırken görünüyordu. Belgesele göre penguenler, havalar çok soğuyunca tropik iklimin tadını çıkarmak üzere soluğu Güney Amerika’da alıyordu.
Kızgın kafalı buz kurdu (1995)
Discover Magazine, "saygıdeğer" bilim adamı Aprile Pazzo`nun Antarktika`da yeni bir tür keşfettiğini yazdı. Dergiye göre bu büyüleyici yaratıkların kafalarının üzerinde sayısız damarın beslediği tabağa benzer bir kemik vardı. Aşırı derecede ısınıp kor haline gelen kemik, hayvanların Antarktika soğuğuna dayanmalarını sağlıyordu. Pazzo, kaşif Philihhe Poisson`un 1837`de Antarktika`da araştırma yaparken kaybolmasından da kızgın kafalı kurtların sorumlu olduğunu iddia ediyordu. Dergiye, yaratıkla ilgili binlerce elektronik posta geldi.
Yerçekimi azalıyor (1976)
İngiliz astronom Patrick Moore, BBC`ye yaptığı açıklamada 1 Nisan`da sabah saat 9.47`de Plüton gezegeninin Jüpiter`in arkasına geçeceğini, bunun da Dünya`daki yerçekimini geçici olarak azaltacağını açıkladı. Moore, tam gezegen hizalanmasının olduğu anda havaya zıplayanların kendilerini havada yüzüyormuş gibi hissedeceğini söyledi. Saat 9.47`den sonra BBC`yi arayan yüzlerce kişi, havaya zıpladıklarını ve kendilerini havada yüzüyormuş gibi hissettiklerini söyledi. Hatta bir kadın, kendisiyle birlikte 11 arkadaşının koltuklarından havalanarak oda çevresinde uçtuklarını iddia etti.
İnsan kendi akciğer gücüyle uçar (1934)
Nisan 1934`te birçok Amerikan gazetesi ( The New York Times dahil ), yalnızca ciğerlerinden aldığı nefesle çalışan bir cihaz aracılığıyla havada uçan bir adamın fotoğrafını yayınladı. Eşlik eden makaleler, bu mucizevi yeni buluşu heyecanla anlattı. Alman pilot Erich Kocher olarak tanımlanan adam, göğsündeki bir kutuyu havaya uçurdu. Ayaklarındaki kayaklar iniş takımı görevi gördü ve bir kuyruk yüzgeci onu yönlendirmesine yardım ediyordu. Amerikan gazetelerinin anlamadığı şey, "akciğer gücü motorunun" bir şaka olduğuydu.
İlk internet şakası: Kremvax (1984)
Usenet (internetin aldığı ilk biçimlerden biri olan çevrimiçi mesajlaşma topluluğu) üyelerine dağıtılan bir mesaj, Sovyetler Birliği`nin ağa katıldığını duyurdu. İnternetin kullanıldığı ilk 1 Nisan şakası oldu. Mesaj, “Sovyetler Birliği’nin Avrupa ve Amerikalılarla açık bir tartışma ortamında yer almak için Usenet’e katılmak istediği”ni öne sürüyordu. Konstantin Chernenko adlı kullanıcı tarafından [email protected] adresinden gönderilen mesajın, şaka olduğu 2 hafta sonra ortaya çıktı. Şakanın ardında Piet Beertema adlı bir Hollandalı vardı. 6 yıl sonra Moskova gerçekten internete bağlandığında şakayı yadetmek için alan adı olarak Kremvax’ı kullandı.
Edgecumbe Yanardağı patladı (1974)
Alaska`nın Sitka bölgesinde yaşayanlar, 1 Nisan sabahı uyandıklarında Edgecumbe Yanardağı`ndan kapkara dumanlar çıktığını gördüler. Panik içinde evlerinden fırlayıp kaçışmaya başlayan halk, bir süre sonra bunun 1 Nisan şakası olduğunu anladı. Porky Bickar adında bir kişi, yanardağın kraterine yüzlerce araba lastiği yığıp ateşe vermişti.
Konserve tek boynuzlu at eti (2010)
Çevrimiçi perakendeci ThinkGeek heyecan verici yeni bir ürünü duyurdu: "yeni beyaz et" ve "mükemmel bir ışıltı kaynağı" olarak tanımladığı konserve tek boynuzlu at eti. Pek çok kişi ThinkGeek`in gerçekten tek boynuzlu at eti sattığına inanmak konusunda karamsardı. Ancak konsept yeterince popüler olduğunu kanıtladı ve birkaç ay sonra şirket ürünü gerçekten satmaya başladı. Sipariş veren müşteriler, bir kutu içinde doldurulmuş tek boynuzlu at oyuncağı aldı.
Big Ben Dijitalleşiyor (1980)
BBC`nin denizaşırı haber servisi, Big Ben`in zamana ayak uydurması için dijital bir saate döneceğini duyurdu. Haber servisi, onlarla iletişim kuran ilk dört dinleyiciye de artık kullanılmayacak olan saat ibrelerinin verileceğini söyledi. BBC, Big Ben`in dijitalleşmesinden dolayı öfkeli olan dinleyicilerden çok sayıda çağrı almaya başladığında şok oldu. Servisten Tony Lightley, "Şaşırtıcı bir şekilde, çok az insan bunun komik olduğunu düşündü" dedi.
Smellovision: Televizyondan koku alma teknolojisi (1965)
BBC TV, "smellovision" adını verdiği izleyicilerin televizyon stüdyosunda üretilen aromaları evlerinde koklamalarını sağlayan bir teknolojiyi duyurdu. Londra Üniversitesi`nden bir profesörle röportaj yaptı. Profesör, makinesinin kokuları bileşen moleküllerine ayırdığını ve bunların daha sonra ekrandan iletilebileceğini açıkladı. Ülkenin dört bir yanından izleyiciler, bu kokuları stüdyoda onunla birlikteymiş gibi belirgin bir şekilde deneyimlediklerini doğrulamak için aradılar. Bazıları soğanların gözlerini sulandırdığını iddia etti.
Şaka sadece burada kalmadı bilimsel çalışmalara da ön ayak oldu. Smellovision deneyi, 12 Haziran 1977`de, telkin gücünün koku üzerindeki etkisini keşfetmekle ilgilenen Bristol Üniversitesi psikoloji öğretim görevlisi Michael O`Mahony tarafından tekrarlandı.
Frankfurt Hayvanat Bahçesi`nin beyaz fili (1949)
Frankfurt gazetelerinde halka Burma`dan efsanevi bir "kar beyazı filin" sadece birkaç günlüğüne hayvanat bahçesinde sergileneceğini bildiren duyurular çıktı. 1 Nisan`da 1000`den fazla Frankfurtlu beyaz fili görmeye geldi. Beyaz bir fil gördüler ama beyaza boyanmış sıradan bir dişi Hint filiydi. Ancak seyircilerin çoğu bunun farkında değildi. Hileyi daha sonra gazetelerde okuyarak öğrendiler.
San Serriffe adında bir ülke (1977)
İngiliz Guardian gazetesi, Hint Okyanusu`nda yer alan noktalı virgül şeklinde adalardan oluşan San Serriffe adlı "uydurma" bir ülkeyi tanıtmak için yedi sayfalık bir ek yayımladı. Başkenti Bodoni olan adalar ülkesini General Pica yönetiyordu. Ekin yayınlandığı gün The Guardian`ın telefonları kilitlendi. Okurlar, cennete benzeyen adalarda tatil yapabilmek için daha fazla bilgi istiyordu. Sadece birkaç okuyucu, adayla ilgili her şeyin imla terminolojisinden geldiğini fark etti.
UFO, Londra`ya indi (1989)
Londra`nın hemen dışındaki bir otoyolda binlerce kişi, parlak uçan bir cismin kente indiğini gördü. UFO, bir tarlaya inince uzaylıların başkenti istila etmesinden korkan İngilizler, polisi aradı. Olay yerine koşan polislerden biri, UFO`ya yaklaşma cesareti gösterdi. Uzay aracının kapısı açılıp içinden gümüş renkli kıyafetiyle biri çıkınca herkes koşarak uzaklaştı. Uzaylının Virgin Records`un başkanı 36 yaşındaki Richard Branson olduğu, UFO`nun ise özel olarak yapılmış bir sıcak hava balonu olduğu ortaya çıktı. Branson, balonu Hyde Park`a indirmek istediğini, ancak rüzgarın sürüklemesi sonucu tarlaya inmek zorunda kaldığını açıkladı.
İnternette bahar temizliği (1997)
Tüm dünyada yüz binlerce kişinin elektronik postasına internetin 24 saat sürecek bahar temizliği için 31 Mart`tan 2 Nisan`a kadar kapatılacağına dair mesajlar düştü. İnternet, 5 adet son derece güçlü Japon yapımı emekleyen robot (Toshiba ML-2274) tarafından temizlenecekti. Bu şaka daha önce de telefon sistemi için yapılmıştı.
Maradona, Sovyet Futbol Takımı`na katılıyor (1988)
Sovyetler Birliği`nin Izvestia gazetesi, dünyaca ünlü futbol yıldızı Diego Maradona`nın Spartak Moskova`ya katılmak için yöneticilerle görüştüğünü yazdı. Spartak Moskova, Maradona`ya 6 milyon dolar ödeyecekti. Izvestia`nın şakasını yutan Associated Press (AP) oldu. Asılsız haberi tüm dünyaya yayan AP, bir süre sonra haberi geri çekmek zorunda kaldı. AP, Sovyet gazetelerinin "1 Nisan şakası yapacağı düşünülmediği" için habere inandığını açıkladı.
Eyfel Kulesi taşınıyor (1986)
The Parisien gazetesi, Eyfel Kulesi`nin sökülüp taşınması için anlaşmaya varıldığını yazarak, Parislilerin aklını başından aldı. Habere göre Fransız kültürünün simgesi kabul edilen Eyfel, Paris`in doğusunda açılacak yeni Euro Disney parkında tekrar monte edilecekti. Eyfel`in yerine ise 1992 Olimpiyat Oyunları için 35 bin koltuk kapasiteli bir stadyum inşa edilecekti.
Yunan Kültür Bakanlığı, Atina metro sistemi kazıları sırasında Sokrates`in mezarının bulunduğunu açıkladı. Mezarda Sokrates`in içtiği baldıranotunun kalıntılarını taşıyan bir vazo ve M.Ö. 400 ila 390`a ait bir deri parçası vardı. Fransız haber ajansı AFP, haberi tüm abonelerine geçti. Birkaç saat sonra şakanın ortaya çıkması üzerine üzerine AFP, haberi geri çekti.
Oyuncak üreticisi LEGO`dan "akıllı legolar" şakası (2021)
Oyuncak üreticilerinden LEGO, 2021`deki 1 Nisan paylaşımında LEGO parçalarının insanların ayağına batması sonucu oluşan "acı verici" kazaları konu edindi. Şirket, çoğu kişinin LEGO oyuncaklarına basması sonucu canının acıdığına işaret ederek buna çözüm ürettiklerini iddia etti. LEGO, bu kapsamdaki şakasında, üstüne basılacağını anlayan ve insanların ayaklarının altından çekilen "akıllı legolar" ürettiklerini ifade etti.
Twitter`dan sesli harf yasağı (2013)
"1 Nisan" gündeme gelince hatırlanan şakalardan biri de Twitter`in 2013`te yeni adının "Twttr" olacağı açıklamasıydı. Twitter, yeni uygulamayla sesli harf kullanımına izin verilmeyeceği ve sesli harf kullananların ise aylık 5 dolar gibi bir ücret ödeyeceği duyuruldu.
Şirketin şakasını desteklemek için yaptığı resmi açıklamada ise "Sesli harfleri eleyerek daha verimli ve yoğun bir iletişim formuna sahip olabileceğimize inanıyoruz. Aynı zamanda gelir kaynaklarımızı da geliştirmenin bir yolu olarak görüyoruz." ifadeleri yer aldı.
Volkswagen`den PR içerikli "1 Nisan" şakası
Otomobil üreticilerinden Volkswagen, geçen yıl yaptığı ABD biriminin isim değiştirerek ""Voltswagen" adını alacağı haberinin, "1 Nisan Şakası" olarak düzenlenmiş bir halkla ilişkiler (PR) faaliyeti olduğunu açıkladı. Volkswagen, "Voltswagen" markası ile faaliyet gösterileceği haberinin "şaka" olduğu ve isim değişikliğine gidilmeyeceğini kaydetti.
Anadolu Ajansından 1 Nisan şakaları
Anadolu Ajansı (AA) da önceki yıllarda abonelerine 1 Nisan şakası içeren haberler servis etti. AA muhabirlerinin, 2009 yılında "Dünya`ya çok benzeyen gezegen keşfedildi", 2012`de "Hamilelik süresi 5 aya iniyor" ve 2016`da "Büyüyebilen robot geliştirildi" başlıklarıyla hazırladığı haberler, dönemlerinde basında geniş yankı bulan 1 Nisan haberleri oldu.
Taksim`de doğal gaz bulundu (2013)
Anadolu Ajansı`nın 2013`te "1 Nisan" şakası olarak hazırladığı "Taksim`de doğal gaz bulundu" haberi de bazı internet siteleri ve sosyal medyada en çok okunan haberlerden oldu. Haberde "İstanbul’da yayalaştırma projesi kapsamında yapılan kazılar sonucunda, 38 milyar metreküp doğal gaz rezervi tespit edildi." ifadesi yer alıyordu.
Yayınlandıktan kısa süre sonra birçok haber sitesi tarafından verilen haberin AA`nın "1 Nisan şakası" olduğu kısa sürede sosyal medyada yayıldı. Bazı yayın organları da AA İstanbul Haber Merkezi`ni arayarak "Taksim`de doğal gaz bulunması" konusunu yetkililere teyit ettiremediklerini, haber kaynağıyla görüşmek istediklerini ifade etti.
Kaynak: TRT Haber
