TOLGA POLAT / TÜRKGÜN
Hindistan, Pakistan, Endonezya gibi ülkelerin motor kullanım oranlarını merak ettim ve Google abiye danıştım. Veriler oldukça ilginç. Mesela Vietnam! 100 milyona yaklaşan nüfusa sahip ülkede, yaklaşık 50 milyon motor kullanan var. Sokaklar, caddeler, ana yollar; kafanızı nereye çevirirseniz kural tanımayan, dalga dalga gelen iki tekerlekli araçlara şahit olursunuz... Tabii bizim konumuz bu ülkeler değil. Bu ülkelerden biri hâline gelmemek...
TÜİK verilerine göre 5 milyonu geçen trafikteki motor sayısında zirve sırasıyla İstanbul, Antalya ve İzmir’de. Neredeyse trafiğe kayıtlı araç sayısında yüzde 20’lere yaklaşan bir orana sahip motorlar. En fazla motor kullanan şehirlerimizi incelediğimizde ise İstanbul 650 bin motorla dikkat çekiyor. Antalya’da 450 bin, İzmir’de ise 400 bin motor kullanan var (rakamlar yuvarlanmıştır).
Motosiklet sürüsü
Geçtiğimiz ay TÜİK tarafından verilen bilgi, geleceğe yönelik korkularımızı daha da arttırıyor. Şöyle diyordu ajansa düşen haberde:
Türkiye İstatistik Kurumunun açıklamasına göre, şubat ayında trafiğe kaydedilen taşıt sayısı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 77,6 artarak 193 bin 600’e ulaştı. Bu artışın büyük bir bölümünü motosikletler oluşturdu. Motosikletler, trafiğe kaydedilen taşıtlar içinde yüzde 47,7’lik oranla birinci sırada yer alırken, otomobiller ikinci sıraya geriledi. Bu artışın sebebi ise B sınıfı otomobil ehliyeti sahiplerinin 125 cc’ye kadar motosiklet kullanabilmesini sağlayan yeni düzenleme olarak gösteriliyor.
İnternet siparişleri ve kuryeler
Türkiye’de motor kullanımı internetin gelişimine paralel artan bir trend oldu. Trafiğe takılmamak için motor kullandığını söyleyenlerin sayısı oldukça az. Ancak, pandeminin de etkisiyle hastalık gibi bizi saran online sipariş alışkanlığımız, motorlu kurye sayısında her geçen yıl katlanan bir artışa neden oldu. TÜİK verilerine göre, internetten alışveriş oranı, 2022 yılında yüzde 46,2 iken 2023 yılında yüzde 49,5 oldu. Yine 2023 yılının ilk 6 ayında e-ticaret hacmi bir önceki yılın aynı dönemine göre %109,7’lik artış göstermişti.
Canlarını hiçe sayıyorlar
Hem e-ticaret hem de online siparişlere gösterilen ilgi, Türkiye’de ciddi oranda motorlu kurye ihtiyacı doğurdu. Yemeksepeti, Getir, Trend yol gibi uygulamalarda artan sipariş adetlerinin yanı sıra, motorlu kargo dağıtıcıları da her geçen gün çoğalıyor. Esnaf kurye sistemiyle çalışan sipariş uygulamalarındaki kuryeler, daha fazla kazanç sağlayabilmek için yorgunluğu unutuyor, paket başı ücret ve primlerden faydalanabilmek için canını hiçe sayarcasına trafikte bir anda karşınıza çıkabiliyor. Bu durum, hemen her gün, bir yerlerde ölümlü ya da yaralanmalı kaza yapan kuryelerin sayılarındaki artışın da en büyük nedeni. Türkiye’de 2023 yılında 68 motorlu kurye kaza sonucu hayatını kaybetti. Yaşamını yitiren kuryelerin büyük bir kısmı 18-28 yaş aralığında yer alıyor. Ölenlerin 2’si henüz 15 yaşındaydı. Hayatını kaybeden kuryelerin 35’i restoran kuryesi, 31’i ise esnaf kurye olarak çalışıyordu.
Ne kadar paket, o kadar gelir
Kurye Hakları Derneği’nin yayımladığı raporda, “Mülteci motorlu kuryelerin sigortasız ve kayıt dışı çalıştırılması başta olmak üzere, düşük ücrete ve neredeyse hiçbir iş güvenliği önlemi olmadan çalıştırıldığını gelen bilgilerle birlikte sahadan da gözlemlemekteyiz” denildi.
Raporda esnaf kuryeliğin de restoran kuryelerinde olduğu gibi güvenli ve güvenceli bir çalışma yaşamı sağlamadığı vurgulanırken, 2023 yılında hayatını kaybeden esnaf kurye sayısının “mahalle arası” diye tabir edilen restoranlarla neredeyse aynı seviyeye geldiği belirtildi. “Ne kadar paket atarsan o kadar getirisi olan bir sistem” olarak esnaf kuryeliğin, kuryeler tarafından “kurtlar sofrası” olarak tasvir edildiği aktarıldı. Esnaf kuryelikte 10-12 hatta 14 saate kadar uzayan çalışma saatlerinin, prim ve bonusları yakalamak için zamanla yarışan kuryelerin zor çalışma koşullarına mahkûm edildiği de rapora yansıtıldı.
Esnaf kurye nedir?
Esnaf kurye bir iş modelidir. Kendi masraflarını kendisi karşılar ve vergisini öder. Kişiler şahıs şirketi kurar, sigortasını kendisi yatırır. Hizmet faturası düzenleyerek çalıştıkları firmalara verirler.
Esnaf kuryelerin geliri ne kadar?
Ne kadar çok çalışırsan, o kadar çok kazanırsın mantığına göre işliyor sistem. Paket başı ücretlerin yanı sıra, katettiğin KM ve mesai saati de geliri arttıran maddelerden. Sipariş uygulamalarında çalışan esnaf kuryeler 13-14 saatlik mesai karşılığı olarak günlük 3 bin 500, 4 bin lira civarında gelir elde ediyor. Ancak yakıt, muhasebe, motor masrafları vb. gibi giderleri unutmamak gerek...
Motorsuz kuryelerin maaşı?
Kariyer sitelerinden aldığımız bilgiye göre, son üç aydaki maaş beklentileri göz önünde bulundurulduğunda, restoran motorlarıyla dağıtıma çıkan kuryelerin maaş beklentisi 19.800 TL. Bu rakamlarda mesai ve paketbaşı ücretler hariç.
Restoranlar ve kaçak kuryeler?
Kuryelerin kalifiye olanları genelde esnaf kurye modeliyle çalışıyor. Gelirleri mahalle arası restoranlara göre oldukça fazla. Bu sebeple restoranlar kurye bulmakta güçlük çekiyor. Siparişleri yetiştirebilme telaşıyla da ya kaçak işçi, ya da ehliyetsiz kurye çalıştırılıyor. Çocuk yaşta kuryecilik yapan bile var. Restoranlar kuryelere maaş + paket başı ücret verirken, kendi motoruyla çalışanların gelirleri çalıştıkları saat ve attıkları pakete göre değişiyor.
250 bin 2023’te, İstanbul’da aktif kurye sayısı 68 2023'te kazada hayatını kaybeden kurye sayısı 10-14 saat Kuryelerin ortalama bir günde harcadığı mesai.
Ayrıntı
Kuryelerin iş güvenliği malzemelerinde de oldukça kalitesiz olanlar seçiliyor. Bin liradan başlayan kask ücretleri içerdiği malzemenin kalitesine göre 10 bin liraya kadar çıkıyor.
Sektör ne istiyor
1-İş kolunun, “Çok tehlikeli işler” statüsüne alınması
2- Mesleki Yeterlilik Belgesi şartı getirilmesi
3-30 dakikada teslimat gibi şartların istenmemesi
4-Sürücülerinin kuryelere trafikte anlayışlı olması
