Orta Doğu ve Körfez'de etkinliğini artırmak isteyen İran, Suudi Arabistan, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), 1994-2018 yıllarında gayri safi yurtiçi hasılalarının (GSYİH) önemli bir kısmını askeri harcamalara ayırdı. Suudi Arabistan, 67,6 milyar dolarla dünya genelinde en fazla askeri harcamayı yapan 3'üncü ülke olarak öne çıkıyor.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI), dört ülkenin, 1994-2018 dönemindeki askeri harcamaları ve silah transferlerine ilişkin rapor yayımladı.
SIPRI'nın raporuna göre, Yemen'de asker konuşlandıran Suudi Arabistan ve BAE, Libya'dakiiç çatışmaya müdahil olan Katar ile BAE ve Suriye'derejime askeri destek sağlayan İran, bunların yanı sıra Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da birçok devlet dışı aktörlere de silah temin etmeye devam ediyor.
SIPRI verileri ayrıca, özellikle son 15 yılda silah birikimini hızla artıran Suudi Arabistan, Katar ve BAE'nin GSYİH'lerinin önemli bir kısmını askeri harcamaların oluşturduğunu ortaya koyuyor.
Öte yandan SIPRI, Katar ve BAE'de yönetimin askeri harcamalara ilişkin net verileri açıklamadığına dikkati çekerken, İran ve Suudi Arabistan'ınaskeri giderleri konusunda bazı soru işaretleri bulunduğunu belirtiyor.
- İran
SIPRI'nın verilerine göre İran, 1994-2018 döneminde en fazla askeri harcamayı 2006'da yaptı. İran'ın askeri harcamalarında 2012-2013 yıllarındaki ani düşüş ise Avrupa Birliği'nin (AB) bu ülkeye ekonomik ve finansal yaptırımlarının ardından yaşandı.
ABD'nin ve AB'nin 2015'te İran'a yönelik yaptırımları kısmen kaldırmasından sonra İran ekonomisindeki düzelme askeri harcamalara da yansıdı. İran'ın askeri harcamalarında 2015-2017 yıllarında yüzde 25 artış görüldü.
Ancak 2018'de ülke ekonomisindeki sorunlar nedeniyle bir önceki yıla göre yüzde 9,5 düşüşle İran, 13,2 milyar dolarlık askeri harcama gerçekleştirdi.
Silah transferi 1994'ten 2018'e önemli ölçüde düşen İran'da bu durumun en önemli nedenini uluslararası ambargolar ve ekonomik sıkıntılar oluşturuyor.
Balistik füzeler, seyir füzesi, insansız hava araçları gibi belli başlı önemli askeri teçhizatları üretme ve geliştirme kapasitesine sahip İran, bunların yanı sıra 2014-2018 döneminde silah transferlerinin yüzde 96'sını Rusya'dan gerçekleştirirken geri kalan askeri ihtiyaçlarını Çin'den karşıladı.
Bu kapsamda, Rusya'dan 2016'da temin edilen S-300 hava savunma sistemleri 2007'den bu yana İran'ın transfer ettiği ilk en önemli askeri harcamalardan birini oluşturuyor.
GSYİH'sinin yüzde 2,5'ini askeri harcamaların oluşturduğu İran, dünya sıralamasında ise 25'inci sırada yer alıyor.
- Suudi Arabistan
Suudi Arabistan, 2018'de 67,6 milyar dolar askeri harcama gerçekleştirdi. Bu sayı Suudi Arabistan'ı askeri harcamalar dünya sıralamasında 3'üncü sıraya, Körfez'de ise açık ara en fazla askeri harcama yapan ülke konumuna yerleştiriyor.
Askeri harcamalar ülkede 1996-1998 döneminde yüzde 57, 2003-2007 yıllarında yüzde 76 ve 2011-2015 yıllarında yüzde 63 oranında arttı.
Öte yandan, ülke ekonomisinin ana kaynağı petrolün fiyatında 2014'te yaşanan düşüş Suudi Arabistan'da askeri harcamalara da yansıdı. Ülkede 2014-2016 yıllarında askeri giderlerde yüzde 28 azalma görüldü.
Suudi Arabistan'ın askeri kabiliyete verdiği önceliğin asıl göstergesi ise askeri harcamalarının 2018'de GSYİH'nin yüzde 8,8'i olması. Askeri harcaması 2009-2013 döneminde yüzde 192 yükselen Suudi Arabistan, 2014-2018 yıllarında da dünya genelinde en fazla silah transfer eden ülke konumunda yer aldı.
Suudi Arabistan'a en fazla silah transferi ise ABD ve İngiltere'den oldu. Bunların yanı sıra Çin ve Rusya da son yıllarda Suudi Arabistan'a silah satma çabalarını artırdı.
- Katar
Katar, askeri harcamalarını 2010 sonrası dönemde önemli ölçüde artırdı.Libya ve Suriye'deki çatışmalarda aktif rol almaya başlayan Katar'ın dış politikasındaki değişim askeri harcamalarına da yansıdı.
SIPRI, Katar'ın mevcut askeri harcamasının net olmadığını belirtirken, son 5 yılda silah transferini önemli ölçüde artırdığını bildirdi. Katar ile 2014-2018 yıllarında yapılan askeri anlaşmaların değeri ise SIPRI raporuna göre 50 milyar dolar.
ABD ve Almanya, Katar'a en çok silah transfer eden iki ülke olarak öne çıkıyor.
- BAE
BAE'nin askeri harcamalarındaki artışın en önemli nedenini diğer ülkelerde gerçekleştirdiği askeri operasyonlar ve diğer ülkelerden aldığı silahlar oluşturuyor.
Yemen ve Libya'daki çatışmalara müdahil olan BAE, 2000'lerden itibaren yeni tip silahlara yönelik yatırımını artırdı.
SIPRI'nın verilerine göre BAE, 2014'te 22,8 milyar dolarla Orta Doğu'da en fazla askeri harcama yapan 2'nci, dünyada ise 14'üncü ülke oldu.
