Esnafların yerleşik enflasyona dur demesi gerekiyor

Ekonomik dalgalanmalar ve enflasyon, ülkemizin zaman zaman karşılaştığı, genel olarak fiyatların sürekli ve hissedilir şekilde artması durumu. Enflasyonun sebepleri ise farklı olabiliyor; arz ve talep dengesizlikleri, maliyet artışları, para arzının aşırı artması gibi nedenlerle ortaya çıkabiliyor.

Enflasyonun temel dinamikleri arasında, mal ve hizmetlere olan talebin arzdan fazla olması önemli bir rol oynar. Örneğin, bir ürüne olan talep aniden artarsa ve bu talebi karşılayacak yeterli üretim yoksa, o ürünün fiyatı yükselir (Talep Enflasyonu.) Aynı şekilde, üretim maliyetlerinin artması da fiyatların yükselmesine neden olur. Özellikle enerji fiyatlarındaki artış, üretim maliyetlerini direkt etkiler ve bu da nihai ürün fiyatlarına yansır (Maliyet Enflasyonu.)

Bunun yanında, merkez bankalarının para politikaları da enflasyonu etkileyebilir. Eğer merkez bankaları piyasaya fazla miktarda para arz ederse, bu durum piyasada paranın bollaşmasına, adedi artan şeylerde genelde olduğu üzere de para biriminin değer kaybetmesine ve dolayısıyla fiyatların artmasına yol açabilir. 

Enflasyonun bir diğer önemli boyutu da yerleşik enflasyon olgusudur. Yerleşik enflasyon, fiyat artışlarının uzun süreli hale gelmesi ve ekonominin tüm yapısına nüfuz etmesi durumudur. Türkiye’nin 90’lardaki halini buna örnek olarak verebilirim. Bu tür enflasyon, beklentilerde işletmeler ve tüketiciler sürekli olarak fiyatların artacağına inanır/bekler. Bu beklenti, çalışan “herşeyin fiyatı artıyor” diyerek daha faza maaş talep ederken, esnaf ve şirketler de mal fiyatlarının, hammadde fiyatlarının, hizmet maliyetlerinin artacağına inanır ve bu durum tüm etiketlendirme politikalarına yansır. Sonuç olarak, fiyat artışları bir kısır döngüye girer.

Yerleşik enflasyonun bir sebebi de ahlaki sıkıntıdır. Bu noktada, şirketlerin ve esnafların fiyat belirlemede etik değerleri göz ardı etmesi, enflasyonu daha da tetikleyen unsurlar arasında yer alır. Örneğin benim yemek yediğim personel öğle yemeklerini veren bir restoranda bir su maliyetinin 5 katına satılıyor. Bunda nasıl bir ölçü bulabilirsiniz ki? Birçok restoranda aynı son ürün için çok geniş bir fiyat aralığı bulabiliyorsunuz. 200 TL’ye de 800 TL’ye de şiş yiyebilirsiniz, neden?

Maliyet enflasyonu devletin konusu, talep enflasyonu ise vatandaşların konusu. Ama sıkılaştırma politikaları ile devlet de talep enflasyonunu kısmaya çalışıyor. Yerleşik enflasyon ise sadece denetimlerle sorumlu Ticaret Bakanlığı’nın değil, ondan daha da fazla esnaf odalarının sorumluluğudur. Her Ahiler Günü’nde bir araya gelerek Ahilik İlkeleri’nden bahseden esnaf odaları, üyelerini kontrol etmekten acizdir. Gerekli hukuki altlık da oluşturularak meslek odaları üyelerine kontrol ve yaptırım uygulayabilecek bir yapıya geçmek durumundadır. Zira merkezi bakanlık denetimleri tüm ülkeye yetemez.