Azerbaycan hükümeti, 2. Karabağ Savaşı'nın bittiği 10 Kasım 2020'den itibaren hiç vakit kaybeden bölgede çalışmalara başladı.
İşgal döneminde 30 yıl boyunca Ermenilerce tahrip edilen ve atıl bırakılan, bir yıl önce de şiddetli çatışmaların yaşandığı bölge, artık "akıllı şehir" ve "akıllı köy" konseptli yerleşim birimlerinin, havalimanlarının ve yolların inşa edildiği, tarım alanlarının ekilmeye başlandığı bir bölge haline geldi.
İşgalden kurtarılan bölgeler, aradan geçen bir yılda hummalı çalışmaların yapıldığı büyük bir şantiyeyi andırıyor. Bir yıl önce bölgenin eski yollarında hareket eden tanklar artık yerlerini iş makineleri ve kamyonlara bırakmış durumda. Bir taraftan yeni altyapı ve üstyapı projelerinin temeli atılırken diğer taraftan inşası tamamlanan projeler hizmete giriyor.
Bölgede hayata geçirilen ilk büyük proje ise Fuzuli Uluslararası Havalimanı oldu. Temeli 14 Ocak 2021'de Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından atılan havalimanı en yüksek uluslararası standartlara uygun olarak 8 ayda inşa edildi. "Karabağ'ın dünyaya açılan kapısı" olarak nitelendirilen havalimanının açılışı Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılımıyla 26 Ekim'de yapıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Fuzuli Uluslararası Havalimanı'na inen ilk devlet başkanı oldu.
Yıl içerisinde temeli atılan Zengilan ve Laçın havalimanlarında da inşaat çalışmaları sürüyor.
Göçmenlerin yurtlarına dönmesi ve Karabağ'da hayatın yeninden canlanması, Azerbaycan hükümetinin öncelikleri arasında yer alıyor.
Azerbaycan'da, göçmenlerin ata yurtlarına dönme süreci olan "Büyük Dönüş" için yapılan faaliyetler bizzat Cumhurbaşkanı Aliyev'in talimat ve denetimleriyle hayata geçiriliyor. İşgalden kurtarılan bölgelerin imarı için 2021 devlet bütçesinden 2,2 milyar manat (1,29 milyar dolar) ayrıldı. Bu meblağ yetmezse devlet ek ödenek ayıracak.
Bölgedeki tüm yerleşim birimleri işgal döneminde tamamen tahrip edildiği için şehir ve kentlerin yeniden inşa edilmesi gerekiyor. Azerbaycan yönetimi kent bazında ilk olarak Ağdam'ın yeniden kurulmasını planlıyor. İşgal döneminde "hayalet kent" haline dönüşen ve "Kafkasya'nın Hiroşiması" şeklinde nitelendirilen Ağdam'ın master planı hazırlandı ve inşaat çalışmaları başladı. Ağdam, yaklaşık 3 yıl sonra 50 binden fazla kişinin yaşayacağı modern bir kent olacak.
Savaş sonrasında ilk iskan Zengilan'daki 'Akıllı köy'de olacak
Hükümet, köy bazında ise ilk olarak Zengilan'ın Ağalı köyünü iskana açmayı hedefliyor. "Akıllı köy" konseptiyle yeniden yapılandırılan Ağalı köyünde 200 müstakil ev inşa ediliyor. Alternatif enerji kaynaklarının, ekolojik ısıtma ve akıllı ışıklandırma sistemleri ile inşa edilen köyün yıl sonunda tamamlanması, 2022 başlarında ise ilk sakinlerinin köye yerleşmesi hedefleniyor.
"Akıllı köy"ün hemen yanı başında ise Türk ve Azerbaycanlı yatırımcılarca tarım parkı projesi başlatıldı. Cumhurbaşkanları Erdoğan ve Aliyev tarafından temeli atılan Dost Agropark Akıllı Tarım Kampüsü'nde modern teknolojilerle tarım faaliyetleri gerçekleştirilecek.
Ekin alanları, seralar, büyükbaş hayvan çiftliği ve meyve bahçelerinin yer alacağı tarım parkının tüm aşamaları tamamlandığında 500 kişiye istihdam sağlanması ve 100 milyon doların üstünde bir yatırım ekosistemi oluşturulması hedefleniyor.
20 bin hektar alan mayınlardan temizlendi
İşgalden kurtarılan bölgelerde imarın önündeki en büyük engel Ermenilerin döşediği mayınlar. Bölgede, Ermenilerce döşenen yüzbinlerce mayın olduğu tahmin ediliyor.
2. Karabağ Savaşı'nın bittiği 10 Kasım 2020'den bugüne kadar yaklaşık 20 bin hektar alan mayın temizleme uzmanlarınca tarandı. İşgalden kurtarılan bölgelerde Ermenistan ordusunun döşediği yaklaşık 50 bin mayın ve patlamamış mühimmat etkisiz hale getirildi.
Kurtarılan bölgeler 30 yıl sonra yeniden Azerbaycan'ın enerjisiyle aydınlandı
Azerbaycan hükümeti, kurtarılan bölgelere elektrik ulaştırmak için çalışmalara henüz savaş devam ederken başladı. Ülkenin elektrik iletiminden sorumlu kurumu Azernerji, yıl içerisinde Laçın'ın Gülebird köyündeki eski elektrik santralini elden geçirerek çalışır hale getirdi. Açılışı 14 Şubat 2021'de yapılan santral, işgalden kurtarılan bölgelerde savaş sonrasında faaliyete geçen ilk yapı oldu.
Zorlu arazi ve sert iklim koşullarına rağmen Fuzuli'deki Şükürbeyli trafo merkezinden Şuşa'ya 75 kilometrelik iletim hattı inşa edildi. Bu hattın inşası 73 gün sürerken Şuşa'da yeni trafo merkezi inşa edilerek hizmete girdi.
İşgalden kurtarılan Cebrayıl, Fuzuli, Zengilan, Gubadlı ve Kelbecer'de de trafo merkezleri inşa edilerek faaliyete başladı. Şükürbeyli trafo merkezinden Zengilan'a mayınlı alanlardan, dağlık ve engebeli arazilerden geçen 110 kilometrelik, Daşkesen'den Kelbecer'e dik kayalıklardan ve Murovdağ'dan geçen 70 kilometrelik hat çekildi.
İşgalden kurtarılan Sukavuşan kasabasında 2 küçük ölçekli su elektrik santrali tamamlanarak hizmete girdi, Kelbecer'de inşa edilen benzer santral ise tamamlanmak üzere.
Ağdam ilinde 2 trafo merkezi inşa ediliyor ve buraya 35 kilometrelik elektrik hattı döşeniyor. Hem hattın hem de trafo merkezlerinin yakın günlerde faaliyete geçmesi bekleniliyor.
Elektrik hattı döşenen bölgelere, hatla birlikte fiber optik internet hattı da çekildi.
Bölge yeni yollarla örülüyor
Azerbaycan, kurtarılan bölgelerin tüm istikametlerinde yeni karayolları inşa ediyor.
Azerbaycan ordusunun Şuşa'yı kurtarmak için dağlık ve ormanlık alanlardan takip ettiği güzergahta inşa edilen ve "Zafer yolu" diye isimlendirilen 101,5 kilometrelik karayolu tamamlandı ve faaliyete geçti. Fuzuli'den Şuşa'ya uzanan ikinci yolda ise yapım çalışmaları sürüyor.
Toğanalı-Kelbecer, Kelbecer-Laçın, Hudaferin-Laçın, Şükürbeyli-Hadrut, Fuzuli-Hadrut, Berde-Ağdam, Ağdam-Fuzuli, Naftalan-Talış ve Zengezur Koridoru'nun bir parçasını oluşturacak Horadiz-Ağbend istikametinde yol çalışmaları sürüyor.
Yapımı tamamlanan ve süren karayollarının toplam uzunluğu 723 kilometre. Kelbecer ve Laçın illeri dahilinde de toplam uzunluğu 584 kilometre olacak yollar inşa ediliyor. Bölgedeki başlıca karayollarının 2025'e kadar tamamlanması hedefleniyor. İşgalden kurtarılan bölgelerde inşa edilen tünellerin toplam uzunluğu ise 62 kilometre. Yol yapımında 13 binden fazla işçi çalışıyor.
