Sürdürülebilir Tarım için, Sürdürülebilir Sulama-2

Bugünkü mevcut hâl ve gidişimize baktığımızda, bölgesel olarak tarım havzalarımızda sulama açısından stresli bir duruma doğru yol almaktayız. Bu durum tarımsal üretim, verim ve kalite için alarm vermektedir. Önlemler bir an önce alınmalı! Bu olumsuz gidişin önüne ne kadar önceden geçersek, gelecek yıllar bizim için kazanç olacaktır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, ülkemizde toplam sulanan ve sulanmayan arazilerin yüzde dağılımı şöyledir: Sulanan arazimiz %24.1, sulanamayan arazimiz ise %79.1’dir. Su kaynağı veya sulama şebekesinin sınırlı olduğu koşullarda “kısıtlı sulama” tercih edilebilinir. Hatta sulu tarım yapılan yörede, mevcut su miktarı yeterli de olsa kısıtlı sulama yapılabilir. Tasarruf edilen-birikim yapılan suyla; kuru tarım yapılan bir miktar alan sulanabilir, toplamda daha fazla ürün ve gelir alınabilir.

Çiftçi-üretici yetiştirdiği üründe kısıtlı sulama yapacaksa, nasıl yapabilir?

Daha önce su kaynağı yeterli iken tam sulama yapan ve bitkiye 10 sulamada 600 mm su veren çiftçinin suyu; kuraklık veya başka nedenlerle azaldı ise, ancak yarısı kadar (300 mm) su verebilecek ise,

1. Tam sulamadaki sulama sayısını sabit tutup her sulamada verdiği su miktarını azaltır, her sulamada 60 mm yerine 30 mm su verir.
2. Her sulamada verdiği sulama suyu miktarını sabit tutup sulama sayısını azaltır, 10 sulama yerine 5 sulama yapar (iki sulamadan birini atlar) ve her birinde 60 mm su verir.
3. Hem sulama sayısını hem de su miktarını kısmen azaltır (örneğin 7 sulama ve her sulamada 43 mm gibi).
4. Bitkinin su açığına karşı çok hassas olduğu dönemlerde suyu hiç kısmaz, bitkinin ihtiyacı kadar verir, bitkinin su açığına karşı az hassas olduğu dönemlerde suyu kısar.

Bu alternatiflerden hangisinin uygulanması durumunda elde edilecek gelirin daha fazla olacağı, yörenin toprak ve iklim koşulları ve yetiştirilecek bitkilerin özellikleri ve ekonomisi dikkate alınarak ve çeşitli bilgisayar yazılımları kullanılarak ayrıntılı bir çalışma ile belirlenebilir.

Bu tür çalışmaların ziraat fakültelerinin tarımsal yapılar ve sulama bölümlerinden (veya eş değer eğitim almış bölümlerinden) mezun olan sulama mühendisi arkadaşlarımız tarafından yapılması olanaklıdır.

Kısıtlı sulamada amaç, çok az su verip bitkiyi öldürmek değildir. Kısıtlı sulamada bitkinin su ihtiyacından daha az su verildiğinden, bitki strese girer ve verim mutlaka azalır. Biz suyu kısalım ama verim aynı kalsın diyemeyiz. Amaç, eldeki kısıtlı su ile en az verim azalmasının sağlanabileceği kısıtlı sulama programının oluşturulmasıdır. Bu da sulama tekniğinin, su-verim ilişkilerinin, toprak, bitki ekolojik isteklerinin ve iklim özelliklerinin iyi bilinmesi ile mümkün olabilir.

Kısıtlı sulamada doğru bilinen bir yanlış:

Çiftçi mevcut suyu yeterli olsa bile tam sulama yapması gerekirken, sulamaların birini örneğin 3. sulamayı geç yaparsa veya gerekenden daha az su verirse, bitki strese girer, gelişme yavaşlar. Çiftçi sonraki sulamaları zamanında yapsa ve gereken miktar kadar su verse de 3. sulamanın olumsuz etkisi telafi edilemez ve hasatta tam sulamaya göre daha az verim alır, yani yapılan sulama artık kısıtlı sulama olur.

Bazı çiftçiler de örneğin 3. sulamayı geç yaptıktan veya gerekenden daha az su verdikten sonra, sonraki sulamalarda gereken miktardan daha fazla su vererek (aşırı sulama yaparak) yaşanacak verim azalmasını önlemeye çalışmaktadır. Böyle bir uygulamanın da faydası olmayacaktır, hatta zararı olabilir. Aşırı su, bitkinin köklerinin bulunduğu toprak katmanındaki gübreyi de alarak aşağı toprak katmanlarına sızacak ve verimi daha da azaltacaktır. Ayrıca aşırı su bitki köklerini havasız bırakarak gelişmeyi yavaşlatabilir ve verimi daha fazla düşürebilir.

Mevcut suyla bitkide verim azalmasını minimumda tutacak kısıtlı sulama programı hazırlanabilir mi ve ne kadar verim alınabileceği önceden belirlenebilir mi?

Evet, bu mümkündür. Sulama mühendisleri bilgisayar yazılımlarını da kullanarak mevcut su miktarına, bitki özelliklerine ve yörenin iklim ve toprak koşullarına en uygun kısıtlı sulama programını hazırlayabilir ve bu program uygulandığında verimin tam sulamaya göre ne kadar düşeceğini, çiftçinin ne kadar verim alacağını belirleyebilir. Konya ilçesi Yunak’ta yapılan bir çalışmayı sizlerle paylaşmak isterim. Şeker pancarı yetiştiren çiftçiler için alınan sonuçlar şu şekildedir:

• Suyu yeterli olan üreticinin tam sulama programı: 8 sulamada toplam 752 mm su vermek ve alınabilecek en yüksek verimi almak (dekara 6 ton şeker pancarı)
• Suyu yaklaşık %80 olan (suyu %20 daha az verilen) üreticinin kısıtlı sulama programı: 5 sulamada toplam 600 mm su vermek ve verimin %6.5 azalması (dekara 5.6 ton şeker pancarı)
• Suyu yaklaşık %60 olan (suyu %40 daha az verilen) üreticinin kısıtlı sulama programı: 3 sulamada toplam 450 mm su vermek ve verimin %19.9 azalması (dekara 4.8 ton şeker pancarı)
• Suyu yaklaşık %40 olan (suyu %60 daha az verilen) üreticinin kısıtlı sulama programı: 2 sulamada toplam 300 mm su vermek ve verimin %36.9 azalması (dekara 3.8 ton şeker pancarı)

Görüldüğü gibi bilimsel esaslara uyulduğunda, sulama suyu miktarı %20 azaldığına verim daha az azalmaktadır (%6.67). Su %60 azaldığında verim %14.3 azalmaktadır. Ancak çiftçiler bu konuları bilemediğinden gerçek hayatta çok daha yüksek verim azalmaları ile karşılaşabilmektedirler.

Son söz: Tarımda hiç şüphesiz sürdürülebilir kalkınma ancak, sürdürülebilir sulama ile mümkündür. Doğru planlama yapılırsa, pilav yemek mümkündür.